Քաղաքականության առաջարկություններ․ ամրապնդելով փախստականնների աջակցությունն ու ինտեգրումը Հայաստանում

19.03.2025

 

Ներածություն․ Ժողովրդավարության և անվտանգության տարածաշրջանային կենտրոնը (ԺԱՏԿ) կազմակերպեց «Ուղիղ երկխոսություն. փախստականների կարիքների հասցեագրումը Հայաստանում» համաժողովը, որը տեղի ունեցավ փետրվարի 4-ին: Այս միջոցառման ընթացքում քննարկվեցին Արցախից բռնի տեղահանված անձանց հարցերը, միջազգային շահագրգիռ կողմերի և Հայաստանի քաղաքացիական հասարակության ներկայացուցիչների հետ: Քննարկումները շեշտեցին ներկայիս աջակցության ծրագրերի, իրավական շրջանակների և ինտեգրման քաղաքականության մեջ առկա զգալի բացերը: Այս առաջարկությունները ներկայացնում են ռազմավարական քայլեր՝ ավելի արդյունավետ աջակցություն տրամադրելու, ինտեգրումը բարելավելու և Հայաստանին միջազգային աջակցությունն ամրապնդելու համար:

 

Արձանագրված հիմնական խնդիրները
 

1. Միջազգային շահագրգիռ կողմերի համար համապարփակ տեղեկատվության պակաս

• Միջազգային կազմակերպությունները և դոնոր պետությունները հաճախ հենվում են Հայաստանի կառավարության հաշվետվությունների վրա փախստականների հետ ուղիղ շփման փոխարեն:
• Անհրաժեշտ անկախ գնահատականների և տեղում անցկացվող ուսումնասիրությունների պակասը հանգեցնում է տեղահանվածների պայմանների թերի ըմբռնմանը:

2. Աջակցությունների անարդյունավետությունը

• Հայաստանի կառավարության, միջազգային կազմակերպությունների և քաղաքացիական հասարակության միջև համակարգման պակասը հանգեցնում է ջանքերի կրկնության և աջակցության բաշխման բացթողումների:

3. Չհամակարգված միջազգային աջակցություն արցախցի փախստականներին

• Հայաստանի կառավարությունը բավակարար ակտիվ չի եղել միջազգային մարդասիրական նշանակալի օգնություն ապահովելու գործում՝ համեմատած փախստականների այլ ճգնաժամերի հետ:
• Աջակցությունների բաշխման տարբերությունները ցույց են տալիս, որ Արցախից տեղահանված հայերը զգալիորեն պակաս օգնություն են ստանում մեկ անձի հաշվով, քան, օրինակ, Սիրիայի և Ուկրաինայի փախստականները:
• Միջազգային թույլ աջակցությունը սահմանափակում է տեղահանված անձանց ֆինանսական և տեխնիկական աջակցման ծրագրերը:

4. Բնակարանային աջակցության ծրագրի անարդյունավետությունը

• Տեղահանված ընտանիքները դժվարանում են մշտական բնակարան գտնել՝ կառավարության բնակարանային ծրագրի անարդյունավետության պատճառով:
• Մատչելի բնակարանների բացակայությունը խորացնում է տեղահանվածների  երկարաժամկետ խնդիրները:

5. Իրավական և վարչական դժվարություններ տեղահանված անձանց համար

• Փախստականների տվյալների շտեմարանները թերի են և վարչական գործընթացների դանդաղությունը սահմանափակում է կարևոր ծառայությունների հասանելիությունը և իրավաբանական կարգավիճակի հստակեցումը:
• Իրավաբանական օգնության սահմանափակ հասանելիությունը և ընթացակարգերի անհամապատասխանությունները խոչընդոտում են փախստականներին Հայաստանի քաղաքացիություն ստանալիս:
• Այս պահին գործող իրավական կարգավորումների շրջանակը բավարար ներառականություն չի ապահովում, որպեսզի տեղահանված անձինք խտրական դրության մեջ չհայտնվեն կամ հանրային ծառայություններից օգտվելու հավասար հնարավորություններ ունենան:

6. Տնտեսական ինտեգրման և աշխատանքի խոչընդոտներ

• Մասնագիտական պատրաստության սահմանափակ ծրագրերը խոչընդոտում են տեղահանված անձանց ձեռք բերել հայաստանյան աշխատաշուկայի համար համապատասխան հմտություններ:
• Գործատուները չունեն շարժառիթներ տեղահանված անձանց աշխատանքի ընդունելու համար, ինչը սահմանափակում է աշխատանք գտնելու հնարավորությունները:

7. Արցախի Պաշտպանության բանակի նախկին զինծառայողների վերաինտեգրման մարտահրավերներ

• Շատ նախկին զինծառայողները չունեն այլընտրանքային որակավորում և հանդիպում են խոչընդոտների քաղաքացիական մասնագիտությունների անցնելու գործում:
• ՊԲ նախկին ծառայողների միայն փոքր տոկոսն է կարողացել ինտեգրվել Հայաստանի զինված ուժերում:
• Հոգեբանական խնդիրներն ու վերականգնման ծրագրերի բացակայությունը խոչընդոտում են նրանց վերաինտեգրմանը հասարակության մեջ:

Առաջարկություններ

1. Միջազգային շահագրգիռ կողմերի համար տեղեկության աղբյուրների բազմազանացում

• Մեխանիզմներ ստեղծել՝ փախստականների համայնքի և միջազգային դերակատարների անմիջական շփման հնարավորություն տալու համար
• Խրախուսել անկախ գնահատականները և այցերը տեղեր՝ իրավիճակի վերաբերյալ իրազեկվածությունը բարելավելու համար:
• Փորձել ամրապնդել համագործակցությունը միջազգային կազմակերպությունների և տեղական քաղաքացիական հասարակության միջև ավելի լայն և ճշգրիտ տեղեկատվական ցանց ապահովելու համար:

2. Համակարգված և թափանցիկ աջակցության շրջանակի մշակում

• Ստեղծել աշխատանքային խումբ, որը կներառի Հայաստանի կառավարության, միջազգային կազմակերպությունների և քաղաքացիական հասարակութան ներկայացուցիչներին՝ համակարգելու փախստականների ինտեգրման ծրագրերը:
• Համակարգել քաղաքականությունը և նախաձեռնությունները տարբեր գերատեսչությունների միջև փախստականներին օգնության ծրագրերում առավելագույն արդյունավետություն ապահովելու համար:

3. Միջազգային աջակցության ավելացման համար Հայաստանի ջատագովության ամրապնդում 

• Մշակել ակտիվ դիվանագիտական ռազմավարություն՝ ավելի մեծ ծավալների մարդասիրական օգնություն ապահովելու համար:
• Օգտագործել երկկողմ և բազմակողմ կապերը՝ ֆինանսական և տեխնիկական աջակցման ծրագրերի ընդլայնման համար:
• Աշխատել միջազգային կազմակերպությունների հետ՝ երկարաժամկետ կայուն ֆինանսավորում ապահովելու համար:
• Կիրառել նպատակային միջազգային հաղորդակցման ռազմավարություն՝ Արցախից տեղահանված անձանց խնդիրները ներկայացնելու և ավելի լայն աջակցություն ներգրավելու համար:

4. Իրավական բարեփոխումների իրականացում տեղահանված անձանց համար

• Պարզեցնել և արագացնել փախստականների կողմից քաղաքացիություն ստանալու գործընթացը:
• Շտկել փախստականների տվյալների շտեմարանները։
• Իրավական օգնության շարունակական հասանելիություն ապահովել, մշակել քաղաքականություն, որը կպաշտպանի տեղահանված անձանց խտրականությունից:

5. Տնտեսական ինտեգրման և աշխատանքի հնարավորությունների խթանում

• Մեծացնել մասնագիտական պատրաստության և աշխատանքի տեղավորման ծրագրերը՝ համագործակցելով մասնավոր հատվածի հետ:
• Ավելացնել ֆինանսական շարժառիթները այն ձեռնարկությունների համար, որոնք աշխատանքի են տեղավորում փախստականներին, այդ թվում՝ տրամադրելով հարկային արտոնությունները և սուբսիդիաներ:

6. Քաղաքացիական հասարակության կառույցների և տեղական համագործակցության ամրապնդում

• Ավելացնել քաղաքացիական հասարակության կազմակերպությունների կարողությունները՝ տեղահանված անձանց ավելի արդյունավետ աջակցություն ցուցաբերելու համար:
• Հարաբերություններ հաստատել տեղական ինքնակառավարման մարմինների հետ՝ ապահովելու փախստականներին արդյունավետ աջակցությունը:
• Առաջարկել հասանելի իրավական կրթական ծրագրեր՝ օգնելու փախստականներին հասկանալ և կիրառել իրենց իրավունքները:

7. Մշակել Արցախի Պաշտպանության բանակի նախկին զինծառայողների համար կառուցվածքային վերաինտեգրման քաղաքականություն

• Նպատակաուղղված վերապատրաստման ծրագրեր իրականացնել՝ քաղաքացիական կյանքի անցնելու գործընթացը հեշտացնելու համար:
• Ստեղծել հստակ մեխանիզմ նախկին զինծառայողների համար՝ ինտեգրվելու Հայաստանի անվտանգության համակարգում:
• Իրականացնել հոգեբանական աջակցություն և վերականգնման ծրագրեր:

 

Եզրակացություն․ Արցախից բռնի տեղահանված անձանց կարիքները հոգալու համար համապարփակ, ներառական և լավ համակարգված մոտեցում է անհրաժեշտ: Այս առաջարկություններն իրականացնելով՝ Հայաստանը կարող է բարելավել փախստականների աջակցության քաղաքականությունը, ապահովել ավելի մեծ միջազգային ներգրավվածություն և նպաստել տեղահանվածների վիճակի երկարաժամկետ կայունացմանը և նրանց ինտեգրմանը: Կառավարությունը, միջազգային գործընկերները և քաղաքացիական հասարակությունը պետք է համատեղ աշխատեն, մշակեն կայուն լուծումներ, որոնք առաջնահերթորեն կամրապնդեն տեղահանված անձանց իրավունքներն և բարեկեցությունը՝ միաժամանակ ամրապնդելով Հայաստանի ընդհանուր դիմադրողականությունը և կարողությունները հետագա հնարավոր մարտահրավերները հաղթահարելու համար:

Համաժողովն ու քաղաքականության առաջարկություններն իրականացվել են Եվրասիա համագործակցություն հիմնադրամի ֆինանսական աջակցությամբ՝ «Ճգնաժամի հասցեագրում․Երկրորդ փուլ» նախագծի շրջանակներում։

 

Արամ Թադևոոսյան

Վերլուծաբան, Ժողովովրդավարություան և անվտանգության տարածաշրջանային կենտրոն