Օմբուդսմենից մինչև ինքնապարգևատրված քաղաքապետ․ հանրային վստահության խնդիրը Հայաստանում
29.01.2025
Տիգրան Գրիգորյան
Հայաստանի Մարդու իրավունքների պաշտպան Անահիտ Մանասյանի և ընդդիմադիր պատգամավոր Գառնիկ Դանիելյանի միջև վերջերս տեղի ունեցած առճակատումը բանավեճ է հրահրել խոսքի ազատության և օմբուդսմենի ինստիտուտի անկախության շուրջ։ Հակասությունը սկսվել է Դանիելյանի ֆեյսբուքյան գրառումից, որտեղ նա քննադատել էր Հայաստանի քրեակատարողական համակարգը և մեղադրել օմբուդսմենի գրասենյակին անգործության մեջ։ Մանասյանը պատասխանել է խիստ նախազգուշացմամբ՝ ակնարկելով, որ Դանիելյանի գործողությունները կարող են քրեական հանցագործություն համարվել ըստ Հայաստանի Քրեական օրենսգրքի։
Իրավապաշտպան Զարուհի Հովհաննիսյանը Մարդու իրավունքների պաշտպանի արձագանքը որակել է «չափազանց վտանգավոր և անընդունելի»։ Նա պնդել է, որ հանրային քննադատության դեմ Քրեական օրենսգրքի կիրառումը խաթարում է խոսքի ազատությունը և վախի մթնոլորտ է ստեղծում։ «Դա ակնհայտորեն սահմանափակում է խոսքի ազատությունը և առաջացնում է որոշակի վախ՝ խոսելու կամ բարձրաձայնելու առկա խնդիրները»,- ասել է Հովհաննիսյանը։
Հովհաննիսյանը, որը քրեակատարողական հիմնարկները վերահսկող հասարակական դիտորդական խմբի անդամ է, նաև ընդգծել է, որ Դանիելյանի մտահոգություններից շատերը հիմնավոր էին և չլուծված։ Նա նշել է, որ օմբուդսմենը կարող էր անդրադառնալ այս խնդիրներին առանց Քրեական օրենսգրքին հղում անելու՝ հավելելով, որ Դանիելյանի գրառումը վիրավորական չէր։
Հովհաննիսյանը քննադատել է օմբուդսմենի հայտարարության չեզոքության պակասը՝ այն նմանեցնելով կոնկրետ շահեր պաշտպանող քաղաքական գործչի, այլ ոչ թե քաղաքացիների իրավունքները պաշտպանող չեզոք հաստատության. «Դրանով արդեն իսկ կասկածի տակ է դրվում ՄԻՊ ինստիտուտի անաչառությունը և յուրաքանչյուր քաղաքացու կողքին կանգնած նրա իրավունքների պաշտպանության խնդիրը»։
Այս միջադեպը մտահոգիչ է Մարդու իրավունքների պաշտպանի ինստիտուտի անկողմնակալության առումով։ Մանասյանը, որը եղել է Փաշինյանի կառավարության անդամ, աչքի չի ընկնում իշխող կուսակցության խիստ քննադատությամբ, նույնիսկ ակնհայտ խախտումների դեպքերում։
Քննադատությանն ի պատասխան քրեական պատասխանատվության հնարավոր կիրառումը վտանգում է անկախ հաստատությունների հանդեպ հանրային վստահությունը և հարված է բաց երկխոսությանը։ Թեև Հայաստանը շարունակում է իր ժողովրդավարական ուղին, կենսական կարևոր է հանրային հաստատությունների կողմից կառուցողական երկխոսության և փոխադարձ հարգանքի պահպանումը։ Օմբուդսմենի դերը պետք է մնա անկողմնակալ՝ քաղաքացիների իրավունքների պաշտպանության, այլ ոչ թե քաղաքական վեճերում ներգրավվելու վրա։
Գարիկ Սարգսյանի ինքնապարգևատրումն ու հանրային վստահության քայքայումը
Հակասությունների մեկ այլ դրվագում մտահոգիչ լուրեր հաղորդվեցին Վեդիի քաղաքապետ և իշխող «Քաղաքացիական պայմանագիր» կուսակցության անդամ Գարիկ Սարգսյանի շուրջ։ Վեդիի ավագանու նիստի ընթացքում Սարգսյանը իրեն պարգևատրել է մեկ ամսվա աշխատավարձին համարժեք պարգևավճարով՝ «իր պարտականությունների պատշաճ կատարման համար»։ Ցուցաբերելով քաղաքական միասնություն՝ Սարգսյանը և իշխող կուսակցության մյուս անդամները քվեարկել են ի նպաստ պարգևավճարների սխեմայի, որը կազմել է 1,2 միլիոն դրամ։ Սա ներառել է Սարգսյանի երկու ամսվա աշխատավարձը և նմանատիպ պարգևավճարներ նրա գործընկերների համար։
Ընդդիմադիր «Իմ հզոր համայնք» խմբակցության ներկայացուցիչ Հակոբ Թուրիկյանը սա որակել է որպես կրկնվող ավանդույթ, որի ընթացքում Սարգսյանը տարեվերջին իրեն պարգևատրում է հավելյալ աշխատավարձով։ Քննադատները պնդում են, որ նման գործողությունները քաղաքական իշխանության չարաշահում են՝ անձնական հարստացման նպատակով, հատկապես այն ժամանակ, երբ շատ քաղաքացիներ իրենց օտարված են զգում տեղական ինքնակառավարման մարմիններից։
Սարգսյանի՝ որպես Արարատի նախկին մարզպետի գործունեության պատմությունը լրացուցիչ մտահոգություններ է առաջացնում։ Իր նախկին պաշտոնում նա իրեն շնորհել է օրենքով սահմանված սահմանաչափերը գերազանցող պարգևավճարներ, այդ թվում՝ 104,5% պարգևավճար իր և ենթակաների համար՝ չնայած օրենքով սահմանված 100% սահմանաչափին։ Այս գործողությունները հանրային զայրույթ են առաջացրել՝ ընդգծելով քաղաքական էլիտաների կողմից իրենց դիրքերը անձնական շահի համար օգտագործելու ավելի լայն խնդիրները։
Նման վարքագիծը քայքայում է Հայաստանի ինստիտուտների հանդեպ հանրային վստահությունը։ Երբ պաշտոնյաները անձնական պարգևատրումները գերադասում են քաղաքացիների կարիքները հոգալուց, նրանք խորացնում են հանրային ցինիզմը։ Թափանցիկության և հաշվետվողականության բացակայությունը խորացնում է իշխող էլիտայի և սովորական հայաստանցիների միջև խզումը։
Ի պաշտպանություն Սարգսյանի՝ իշխող կուսակցության որոշ անդամներ, ինչպես օրինակ Արամայիս Գրիգորյանը, պնդել են, թե պաշտոնյաները պետք է գնահատեն իրենց աշխատանքը և համապատասխանաբար պարգևատրվեն։ Սակայն այս պաշտպանությունը ընդգծում է իշխող կուսակցության և հանրության միջև խզումը։ Շատ հայաստանցիների համար խնդիրը ոչ թե այն է, թե արդյոք պաշտոնյաները գնահատում են իրենց ներդրումը, այլ այն, թե արդյոք նման պարգևատրումները արդարացված են, երբ քաղաքացիների մտահոգություններն անտեսվում են։
DemocracyWatch-ը ՍիվիլՆեթի և Ժողովրդավարության և անվտանգության տարածաշրջանային կենտրոնի համատեղ նախաձեռնությունն է։
Նյութը պատրաստվել է Միացյալ Թագավորության կառավարության միջազգային զարգացման աջակցության շրջանակում։ Արտահայտված տեսակետները պարտադիր չէ, որ արտացոլեն Միացյալ Թագավորության կառավարության պաշտոնական դիրքորոշումը: