Նոր ագրեսիայի համար Ադրբեջանին հիմնավորումնե՞ր են պետք։ Պապիկյանի ասուլիսի վերլուծությունը
20․01․2025
Էդուարդ Առաքելյան
2025թ. հունվարի 15-ին Հայաստանի պաշտպանության նախարարն ամփոփել է տարվա արդյունքները և պատասխանել մի շարք հարցերի:
Ընդհանուր առմամբ, Հայաստանի զինված ուժերի գործունեության գնահատման առումով, ելույթը եղել է զուսպ և հավասարակշռված: Պաշտպանության նախարարն արտահայտել է զգույշ լավատեսություն ընթացիկ բարեփոխումների գործընթացի, բանակի մոդեռնիզացման և զինված ուժերի հետագա զարգացման վերաբերյալ՝ ընդունված հայեցակարգի համաձայն:
Ալիևի հայտարարությունների և Հայաստանի նկատմամբ ուժի կիրառման սպառնալիքների վերաբերյալ լրագրողի հարցին պաշտպանության նախարարի պատասխանը պարադոքսալ էր:
«Հռետորաբանությունը միայն հռետորաբանություն է, սակայն ցանկացած ագրեսիա պետք է ունենա հիմնավորում, իսկ ես չեմ տեսնում հիմնավորումներ տարածաշրջանում էսկալացիայի համար: Հայաստանն ունի առաջարկներ և գործողություններ յուրաքանչյուր իրավիճակի համար», - ասել է պաշտպանության նախարարը՝ պատասխանելով Ալիևի սպառնալիքներին:
2021թ. մայիսի 12-ին Ադրբեջանի զորքերը առաջ գնացին առանց որևէ հիմնավորման և գրավեցին դիրքեր: Դրանից հետո ադրբեջանական կողմը փորձեց արդարացնել իր գործողությունները՝ «սահմանների ճշգրտման» պատճառաբանությամբ: Այս հիմնավորմամբ ադրբեջանական ուժերը գրավեցին դիրքերը և հրաժարվեցին դրանք լքել:
Նմանատիպ միջադեպ տեղի ունեցավ 2021թ. նոյեմբերի 16-ին, ինչից հետո Հայաստանի պաշտպանության նախարարը պաշտոնից հեռացվեց: Այդ ժամանակ ադրբեջանական բանակը հարձակվեց հայկական դիրքերի վրա, իսկ Ադրբեջանի պետական քարոզչությունը պնդեց, որ հայկական զորքերն իբրև «հարձակվել են ադրբեջանական դիրքերի վրա»: Արդյունքում Հայաստանը կրել է կորուստներ, երկու մարտական դիրք անցել է ադրբեջանական վերահսկողության տակ, և տեղի է ունեցել հերթական ներխուժումը՝ ադրբեջանական զորքերի ամրապնդմամբ Հայաստանի ինքնիշխան տարածքում:
Սեպտեմբերի 13-ին ադրբեջանական բանակը լայնածավալ հարձակում գործեց Հայաստանի վրա՝ գրավելով տարածքներ և պատճառելով ամենամեծ կորուստները հայկական բանակին 2020թ. պատերազմի ավարտից հետո: Ադրբեջանը պաշտոնապես արդարացրեց իր գործողությունները՝ նշելով, որ «պաշտպանել է հայկական զորքերի կողմից ադրբեջանական զորքերի դիրքերի և մատակարարման ուղիների միջև ականապատելու գործողությունները»: Երկու տարի է անցել, ինչ ադրբեջանական ուժերը ամրապնդվել են Հայաստանի ինքնիշխան տարածքում՝ առանց այն լքելու մտադրության և շարունակելով ուժեղացնել իրենց ներկայությունը:
Այս երեք դեպքերում՝ չհաշված խոշոր բախումների արանքում եղած մի շարք փոքր հրետակոծություններ, Ադրբեջանը մշտապես գտնում էր տարբեր հիմնավորումներ իր գործողությունների համար: Այս հիմնավորումները հստակ անհեթեթ և սին էին, ոչ միայն Հայաստանի, այլև միջազգային դերակատարների մոտ՝ բացառությամբ Թուրքիայի և Ադրբեջանի այլ դաշնակիցների, որոնք անտարբեր էին դրանց իսկության նկատմամբ:
Ադրբեջանը կատարել է ագրեսիվ գործողություններ՝ առանց որևէ լեգիտիմ հիմնավորման: Ավելին, ըստ սովետական գլխավոր շտաբի քարտեզների, որոնց Հայաստանի ղեկավարությունը վերաբերվում է որպես «Աստվածաշունչ», այդ տարածքները հանդիսանում են Հայաստանի ինքնիշխան տարածքներ և Խորհրդային Միության փլուզման ժամանակ գտնվում էին Հայաստանի ԽՍՀ սահմաններում:
Այդ իսկ պատճառով, ինչու՞ Ադրբեջանը չպետք է գտնի նոր հիմնավորումներ Հայաստանի դեմ իր ապագա ագրեսիվ գործողությունների համար: Հատկապես, երբ գրեթե ամեն օր վարում է տեղեկատվական պատրաստություն նման շրջադարձի համար և չունի որևէ ճնշող գործոններ՝ ագրեսիայի չձեռնարկելու դեմ, ներառյալ արտաքին:
Ադրբեջանի պետական քարոզչության համաձայն, Հայաստանը կահավորում է պետական սահմանը, կառուցում է պաշտպանական ամրություններ, իրականացնում է վերահսկողություն և մոնիտորինգի միջոցառումներ սահմանին՝ ձեռք բերելով ժամանակակից զենքեր «բառացիորեն միայն Ադրբեջանի դեմ ագրեսիայի նպատակով»:
Ադրբեջանը շարունակում է պահանջել, որպեսզի Հայաստանը կատարի 2020 թվականի նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության 9-րդ կետը, որը վերաբերում է Նախիջևանի և Ադրբեջանի արևմտյան շրջանների միջև տրանսպորտային կապերի բացմանը: Հայաստանը պաշտոնապես դուրս չի եկել եռակողմ համաձայնագրից, չնայած Ռուսաստանի և Ադրբեջանի կողմից առաջին ութ կետերի կատարումը չի իրականացվել, իսկ գործնականում գոյություն չունի այն սուբյեկտը, որի ճակատագիրը պետք է որոշվեր այդ համաձայնագրով:
Այսպիսով, դատողությունը այն մասին, որ Ադրբեջանը չունի պատճառներ նոր էսկալացիայի համար, շատ վիճահարույց է: Ադրբեջանում մտածում են հակառակը, և ապագա գործողությունների համար լեգիտիմ հիմքեր գտնելը ամենաքիչն է, ինչը մտահոգում է Ադրբեջանին:
Վերադառնալով մամուլի ասուլիսի այլ հարցերին՝ նշանակալի են պաշտպանության նախարարի կողմից 2024-ին բանակի բարեփոխումների տարի լինելու մասին համարձակ հայտարարությունները: Այնուամենայնիվ, դեռ վաղ է պնդել, որ Հայաստանը մտնում է 2025 թվական մոդեռնիզացված բանակով:
«Վերջին շրջանում Հայաստանում ձևավորվել են հատուկ գործողությունների ուժեր, տարածքային պաշտպանության ստորաբաժանումներ և անօդաչու սարքերի վարչություն՝ անօդաչու ստորաբաժանումների գործողությունների համակարգման նպատակով: Այս կառույցների ստեղծումը հենակետ է բանակի մարտունակության բարձրացման համար», - մեջբերում է ՀՀ Պաշտպանության նախարարին հայաստանյան ԶԼՄ-ն:
Այս ամենը չի նշանակում, որ այդ զինվորական կառույցների օպերատիվ հնարավորությունները արդեն ընդունելի մակարդակի վրա են: Ինչպես ցանկացած համակարգային զինվորական բարեփոխումներ, դա երկար և աշխատատար գործընթաց է, որը սկսվում է համապատասխան անձնակազմի ընտրությունից և պահանջում է համապարփակ մոտեցում՝ կանոնավոր պատրաստություններով, վարժություններով և հատուկ նշանակության ստորաբաժանումների շարունակական համալրմամբ ժամանակակից զենքերով, տեխնիկայով, հետախուզական միջոցներով, կապի համակարգերով և այլն:
ՀՆ ստորաբաժանումները նախատեսված են արդյունավետորեն լուծելու բարդ մարտական խնդիրներ և ըստ իրավիճակի ինքնուրույն որոշելու նոր խնդիրներ՝ անկախ պայմաններից:
Հաշվի առնելովՀայաստանի առկա խնդիրները՝ պետք է ավելին պատրաստված ՀՆ ստորաբաժանումներ լինեն, որոնք կդառնան Հայաստանիա պագայի բանակի էլիտար զորքեր:
Նույնը վերաբերում է տարածքային (տարածքային) պաշտպանությանы: Աշխարհազորի ստեղծումը և 2020-ի պատերազմին մասնակցության փորձը ոչ միայն անհաջող էր, այլև որոշ ասպեկտներում վնասակար: Հարկավոր է իշխանությունների կողմից նոր մոտեցումներ կիրառել տարածքային պաշտպանության ուժերի ստեղծման համար՝ ներգրավելով տեղական իշխանություններին, հասարակական կազմակերպություններին, ռազմականացված կամավորական միավորումներին և ստեղծելով Զինված ուժերի հետ դրանց փոխգործակցության ու համակարգման մեխանիզմներ:
Տարածքային պաշտպանության ուժերը, որոնք բաղկացած են քաղաքացիական անձանցից, պահեստազորից և կամավորներից, պետք է ունենան կայուն կառավարվում, հստակ հասկանան իրենց նպատակները և պատասխանատվության գոտիները, անցկացնեն կանոնավոր մարզումներ, մարտական կրակոցներ, մարտավարական վարժություններ, անօդաչու թռչող սարքերի կառավարման հմտությունների տիրապետեն և ինչպես հրազենային զինամթերք, այնպես էլ հակատանկային միջոցներ և թեթև ականանետեր ունենան: Առանց նման բազային գիտելիքների՝ Զինված ուժերին լիարժեք աջակցություն մասին խոսք լինել չի կարող: Տեղական պաշտպանության ձևավորման համատեքստում անհրաժեշտ է նաև որոշակի փորձ ձեռք բերել այն երկրներից, որոնք արդեն իրագործել են նման դիմակայուն կառույցների ստեղծումը:
Այս գործընթացը նաև կպահանջի բնակչության ներգրավում, հատկապես սահմանային շրջաններից, և մշտական բացատրական աշխատանքների իրականացում: Դա բարդ գործ է, քանի որ բնակչությունը պետք է ճիշտ ինֆորմացվի, որ Հայաստանի կառավարության կողմից առաջարկված «խաղաղության օրակարգի» քաղաքականությունը ենթադրում է հարաբերական խաղաղ ժամանակահատվածում համապատասխան պատրաստություն ագրեսիայի դեպքում պաշտպանվելու համար և լրիվությամբ տեղավորվում է տրամաբանության մեջ:
Վերոնշյալ գործառույթներով ստորաբաժանումների և կառույցների ստեղծումը միայն սկզբնական փուլն է մարտունակ բանակի անցման գործում և պետք է ողջունել և աջակցել նման նախաձեռնությունները։ Կարևորը, որ գործընթացը ունենա հետագա անխափան զարգացում, գործառնականություն ձեռք բեր և արդյունավետ լինի կիրառման ժամանակ։