Հայաստանի և Չեխիայի միջև ռազմատեխնիկական համագործակցության հեռանկարների մասին
03.05.2024
Հայաստանի և Չեխիայի միջև կապերը ռազմական համագործակցության ոլորտում սկսվել են 2010 թվականից, երբ Չեխիայի պաշտպանության նախարարը և չեխ գործարարների պատվիրակությունը կատարեցին իրենց առաջին այցը Հայաստան: Այս այցը հանգեցրեց ռազմական համագործակցության մասին համաձայնագրի ստորագրմանը, որը նշանավորեց գործընկերության սկիզբը։
Հայաստանի ղեկավարությունը այս համաձայնագիրը որակել է որպես «պատմական», քանի որ այն իրավական հիմք է ստեղծել պաշտպանության ոլորտում համագործակցություն համար: Այն ընդգրկում էր լայն շրջանակ, ներառյալ փորձագետների խորհրդատվությունը, թանգարանագիտական և ռազմական համագործակցությունը: Համաձայնագիրը ներառում է խաղաղապահ առաքելություններ, ռազմական կրթություն, ռազմական բժշկություն և համագործակցության սկիզբ ռազմարդյունաբերական ոլորտում:
Չեխիան նաև պատրաստակամություն է հայտնել վերապատրաստել հայ զինվորականներին։
Այնուամենայնիվ, կարևոր է նշել, որ համաձայնագրի ստորագրումից հետո ոչ մի շոշափելի գործողություններ չեն իրականացվել ռազմարդյունաբերական ոլորտում կամ այլ կարևոր ոլորտներում:
2016 թվականի ամռանը Հայաստանի և Չեխիայի պաշտպանության նախարարությունները խորհրդակցություն են անցկացրել, որտեղ քննարկվել է ռազմական համագործակցության նոր համաձայնագրի նախագիծը։ Քննարկումը ներառում էր նաև Հայաստանի և Չեխիայի պաշտպանական ձեռնարկությունների միջև գործակցության դյուրացումը: Դիտարկվել է նաև ռազմական համագործակցության հանձնաժողովի կազմում աշխատանքային խումբ ստեղծելու հնարավորությունը։
Կարելի է եզրակացնել, որ 2010թ. ռազմական համագործակցության համաձայնագիրը էական արդյունքներ չի տվել՝ առաջացնելով նորի անհրաժեշտությունը։
2019 թվականի ապրիլին Չեխիայի Հանրապետության պաշտպանության նախարարն այցելեց Երևան, որի արդյունքում կրկին ստորագրվեց ռազմական համագործակցության համաձայնագիր։ «Հայաստանի Հանրապետության կառավարության և Չեխիայի Հանրապետության կառավարության միջև ռազմատեխնիկական համագործակցության մասին» համաձայնագիրը ՀՀ խորհրդարանի կողմից վավերացվել է միայն 2023 թվականի սեպտեմբերին։
Փաստաթղթի վավերացումից առաջ ընդգծվել է, որ համագործակցության ոլորտները ներառում են գործունեության լայն շրջանակ։ Այս գործունեությունը ներառում էր ռազմական արտադրությունը, ներմուծումը, արտահանումը, լիցենզավորումը և որակի վերահսկողությունը: Համաձայնագիրը ներառում էր նաև մասնագետների և տեխնիկական անձնակազմի վերապատրաստում, աջակցություն ռազմարդյունաբերական ոլորտի կազմակերպությունների միջև, համապատասխան տեղեկատվության փոխանակում և պահպանում:
2024 թվականի ապրիլի 22-ին Հայաստանի խորհրդարանի կողմից փաստաթուղթը վավերացնելուց հետո Հայաստան է այցելել Չեխիայի Հանրապետության պաշտպանության նախարարության Արդյունաբերական համագործակցության գործակալության գլխավոր տնօրեն Ռադկա Կոնդերլովայի գլխավորած պատվիրակությունը։ Այս պատվիրակության կազմում էին նաև չեխական ռազմարդյունաբերական ընկերությունների ներկայացուցիչներ։
Հայաստանի պաշտպանության նախարարությունը հայտարարել է, որ հանդիպումը հանգեցրել է մի քանի պայմանավորվածությունների, թեև իրենք կոնկրետ մանրամասներ չեն հայտնում այդ համաձայնագրերի բնույթի և շրջանակի մասին։
Կոմունիստների ժամանակ Չեխոսլովակիան զենք արտահանող երկրների տասնյակում էր: 1990-ականներին Պրահայի կողմից սպառազինության արտահանումը զգալիորեն նվազել է՝ չնայած չեխական պաշտպանական արդյունաբերության զգալի մասը պահպանվել է:
2023 թվականին Չեխիայի զենքի և ռազմական տեխնիկայի արտահանումը կազմել է 1,2 միլիարդ եվրո։
Չեխական ռազմարդյունաբերական համալիրի կազմակերպությունները հայտնվել են միջազգային սկանդալների մեջ։ Ուշագրավ դեպք է տեղի ունեցել 2017 և 2018 թվականներին, երբ «Czechoslovak Group»-ը գաղտնի կերպով զենք է մատակարարել Ադրբեջան։ Այս զինատեսակները ներառում էին 152 մմ vz.77 «Dana» ինքնագնաց հրետանային կայանք և 122 մմ RM-70 «Vampir» համազարկային հրթիռային համակարգ։ Հատկանշական է, որ այդ առաքումները ենթադրաբար տեղի են ունեցել առանց Չեխիայի իշխանությունների իմացության կամ թույլտվության:
Ավելին, այդ զենքի ներմուծումը Բաքու տեղի է ունեցել Իսրայելի միջոցով՝ խախտելով Եվրոպայի խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովի (ԵԽԽՎ) հանձնարարականները։ Մասնավորապես, 1992 թվականին ԵԽԽՎ-ն կոչ էր արել Եվրոպայի խորհրդի անդամներին զենք չմատակարարել Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության գոտի։
Չեխիայի ռազմարդյունաբերական համալիրի նկատմամբ Հայաստանի հետաքրքրությունը հիմնավոր է։
Չեխիան ունի հզոր արտադրական բազա, և այն հատկապես հմուտ է խորհրդային ժամանակաշրջանի սպառազինությունն ու ռազմական տեխնիկան վերանորոգելու և արդիականացնելու գործում՝ օգտագործելով ժամանակակից տեխնոլոգիաներ: Բացի այդ, երկիրը արտադրում է սպառազինության և զինամթերքի լայն տեսականի։
Սա ներառում է հրազենային զինատեսակներ, հակատանկային նռնականետեր, թեթև ականանետեր, 152 և 155 մմ տրամաչափի ինքնագնաց հաուբիցներ, համազարկային հրթիռային համակարգեր (MLRS), ռադիո-էլեկտրոնային պայքարի և հետախուզական համակարգեր, տարբեր տրամաչափի հրետանային զինամթերք: Հայաստանը պետք է հետաքրքրված լինի այն ամենով, ինչ արտադրվում է Չեխիայում՝ սկսած CZ ատրճանակներից, մինչև անօդաչու թռչող սարքերի համար նախատեսված էլեկտրական և տուրբոռեակտիվ շարժիչներ: Սա վերաբերում է նաև զրահատեխնիկայի արդիականացման չեխական լուծումներին, ինչպիսին է T-72 «SCARAB» տանկը: Հայաստանը օգտակար կգտնի նաև Չեխիայի Հանրապետության հրետանային համակարգերը, ներառյալ 152 և 155 մմ տրամաչափի ինքնագնաց հաուբիցները, ինչպես նաև 122 մմ տրամաչափի զինամթերք օգտագործող MLRS-ները, ինչպիսիք են BM-21 MT 4x4 տարբերակը:
Հատկապես կարևոր են «Vera NG» ռադիո-տեխնիկական հետախուզական համակարգերը և «STARKOM» տադիո-էլեկտրոնային պատերազմի համակարգերը, որոնք վերջերս շահագործման են հանձնվել չեխական բանակում:
Իր մարտունակությունը բարձրացնելու համար Հայաստանը համագործակցում է նաև այլ պետությունների հետ։
Շատ կարևոր է ապահովել, որ այս վերջին պաշտպանական համաձայնագիրը չտապալվի, ինչպես իր նախորդը՝ հռետորաբանությունից հասնելով շոշափելի արդյունքների:
Էդուարդ Առաքելյան
Վերլուծաբան
ԺԱՏԿ